آسیب شناسی مطالعات موعودی
با همه گسترشی که مطالعات و تحقیقات در باب موعود باوری در دهه اخیر داشته است، کمتر به گزارش یا تحلیل عمیق و اصولی در این باره بر می‌خوریم؛
در آسیب شناسی مطالعات موعودی، مطالعات به طور عمومی از چند سو دچار آسیب بوده است:
- توجه صرف به شباهت های ظاهری و عدم توجه به تفاوت ها و ویژگی های فردی و نوعی
اندیشه نجات و منجی موعود در هر یک از ادیان، به مانند هر اندیشه دینی دیگر، در چارچوب دینی و فرهنگ خاص همان دین معنا پیدا می یابد و درست به همین سبب است که این اندیشه در هر کجا ویژگی های آن دین و فرهنگ را به خود می گیرد.
گذشته از این، در هر یک از ادیان، این اندیشه می تواند از خواستگاه متفاوتی سرآغاز گرفته باشد، یا مقصد و آرمان دیگری را در سر بپرورد، یا موعودی با ویژگی های ماهوی متمایزی را نوید دهد، یا اینکه جوهره ی خاص خود را داشته باشد.
در نظر نیاوردن این زمینه های تمایز و روی آوردن به شباهت های ظاهری می تواند موجب دور شدن مطالعات ما از واقعیت های مهم موجود در این موضوع گردد.
- تکیه بر منابع غیرمعتبر و سطحی
اگرچه این نقیصه در هر تحقیق و مطالعه ای آسیبی جدی به حساب می آید اما در مطالعات موعود باوری در ادیان زمینه گسترده تری دارد و شور ترویجی و تبلیغی برخی از نویسندگان، سبب شده بی‌آنکه زحمت مراجعه به منابع معتبر و دست اول در زمینه ادیان را به خود دهند، به هر نوشته چاپ شده ای که درباره موعود باوری در ادیان سخنی رانده است، به مثابه سندی علمی استناد می کنند.
در حالی که بسیاری از این نوشته ها تقلیدی است یا در نهایت از روی گزارش های سطحی و غیر علمی اقتباس شده است.
- عدم اعتنا به برداشت و تفسیر پیروان هر دین از متون مقدس خود
به طور مسلم متون مقدس و اصلی هر دین از مهم ترین منابع مطالعاتی اندیشه ها و آموزه های آنهاست، اما نمی توان برای مطالعه آموزه ای در یک دین صرفا به مراجعه به این متون بسنده کرد؛ و برداشت، فهم و تفسیر پیروان آن دین را نادیده گرفت.
موعود اندیشی در ادیان مختلف با ملاحظاتی به گونه های متفاوت تقسیم می پذیرد:
- موعود شخصی و غیرشخصی
موعود غیرشخصی؛ که ممکن است آنچه وعده داده شده یک بشر باشد و یا موعودی غیرشخصی.
اما در موعود شخصی باز منجی به دو دسته متعین و نامتعین تقسیم شده است.
که در متعیین خود به چهار دسته تقسیم می‌شود:
- منجی به دنیا نیامده است و در آینده متولد می شود. (مانند ماشیح در دیدگاه یهودیان یا سوشینت در آیین زرتشتی)
- موعود هایی که متولد شده اند و از دنیا رفته اند و وعده «رجعت» آنها را، پس از رحلت می دهند. (مانند عیسای ناصری در مسیحیت)
- موعود هایی که متولد شده اند، اما در پس پرده غیبت، نهان هستند و پس از این ظهور می کنند. (مانند حضرت مهدی(عج) در منظر عموم شیعه دوازده امامی)
- و می توانیم موعودی مانند «میتریه بودایی» را که بودائیان معتقدند در آسمان توشیته، منتظر ظهور خویش به سر می برد را قسم چهارمی از این دسته بندی برشمرد.
اما با یک نگرش دقیق، هر کدام از این دسته بندی ها، دارای انواع ویژه تری در دنیای موعود باوری است؛ که به خاطر طولانی شدن مطلب از گفتن آن صرف نظر می‌کنیم.
پس اعتقاد به منجی امری است که در همه ادیان الهی و غیر الهی به چشم می خورد، و همه افراد در انتظار منجی آخرالزمان، زمان ها را سپری می کنند تا با عنایت خداوند این اتفاق عظیم رخ دهد و چشم همگان به جمال دلربای حضرت مهدی(عج) باز شود.
- در این بخش موعود در ادیان مختلف ٰآسیب شناسی مطالعات موعودی و موعود اندیشی در ادیان را مورد بررسی قرار داده ایم، برای آگاهی بیشتر نسبت به امام خود مقالات قبلی و بعدی را مطالعه نمایید.
منبع: گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، جمعی از نویسندگان، ص ۹ الی ۱۱
