در این بخش از شخصیت های مذهبی به زندگی محمد بن حسن بن علی بن حسن مشهور به شیخ طوسی می بردازیم: (۳۸۵-۴۶۰ق)

مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه (به معنای بزرگ قوم/بزرگ شیعیان)، از بزرگترین محدثان و فقیهان شیعه.

وی نویسنده دو کتاب التهذیب و الاستبصار از کتاب‌های چهارگانه حدیثی شیعه است.
در ۲۳ سالگی از خراسان به عراق آمد و از اساتیدی چون شیخ مفید، سید مرتضی استفاده کرد. خلیفه عباسی، کرسی تدریس کلام بغداد را به او سپرد. هنگامی که کتابخانه شاپور در آتش سوخت، به ناچار به نجف رفت و در آنجا حوزه علمیه ساخت.

شیخ طوسی، بعد از وفات سید مرتضی رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت.
نظریات و نوشته‌ های فقهی او مثل نهایه، الخلاف و مبسوط، مورد توجه فقیهان شیعه است.

التبیان، کتاب مهم تفسیری شیخ طوسی.

شیخ طوسی در سایر علوم اسلامی مثل رجال و کلام و اصول فقه نیز صاحب‌نظر بود و کتاب‌های او جزء کتاب‌های مرجع علوم دینی است.

او تحول در اجتهاد شیعی را آغاز کرد و مباحث آن را گسترش داد و در برابر اجتهاد اهل سنّت به آن استقلال بخشید. نامدارترین شاگرد او ابوالصلاح حلبی است.

شیخ طوسی در رمضان ۳۸۵ هجری قمری، ۴ سال پس از وفات شیخ صدوق در طوس یکی از شهرهای مهم خراسان متولد شد.

کنیه او ابوجعفر است که گاهی در برابر شیخ کلینی و شیخ صدوق که کنیه هر دوی آنها ابوجعفر بود به او ابوجعفر ثالث می‌گویند.

وی در ۴۰۸ق. در ۲۳ سالگی به عراق رفت و ۵ سال شاگرد شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ق)، ۳ سال شاگرد حسین بن عبیدالله غضائری (متوفای ۴۱۱ق) و نیز شاگرد ابن حاشر بزاز، ابن ابی جید، و ابن الصلت بود. بعضی از مشایخ وی و نجاشی (۳۷۲-۴۵۰ق) مشترکند. او سید مرتضی (م ۴۳۶) را درک کرد.

خلیفه عباسی، القائم بامر الله، کرسی علم کلام بغداد را بدو سپرد.

در میان شاگردانش ۳۰۰ تن از علما بودند. وی در این جایگاه بود تا اینکه بغداد به دست ترکان سلجوقی سقوط کرد و در سال ۴۴۷ طغرل وارد بغداد شد و کتابخانه شاپور را سوزاند.

در سال ۴۴۸ق میان شیعیان و اهل سنت درگیری روی داد. ابن جوزی در حوادث این سال از گریختن ابوجعفر طوسی و غارت شدن خانه‌اش در سال ۴۴۹ق سخن می‌گوید.

شیخ طوسی پس از آن به نجف هجرت کرد و حوزه علمیه نجف را بنا نهاد، هرچند گفته‌اند این حوزه قبل از او بوده است.
شیخ طوسی ۱۲ سال آخر عمرش را در نجف گذراند.

شیخ طوسی فرزندی به نام حسن داشت که پس از رحلت پدر در نجف ماند و به مرجعیت شیعه رسید.

شیخ از پسرش حسن، نوه‌ای داشته به نام محمد که کنیه‌اش، ابوالحسن بوده و او نیز مرجع شیعه و در نجف بوده و در سال ۵۴۰ق درگذشته است.

شیخ طوسی ۱۲ سال در نجف زندگی کرد و در شب دوشنبه۲۲ محرم ۴۶۰ق درگذشت و شاگردانش حسن بن مهدی سلیقی، حسن بن عبدالواحد عین زربی، و ابوالحسن لولوی او را غسل داده و در خانه‌اش دفن کردند.
طبق وصیت شیخ، این خانه، به مسجد تبدیل شد.

مسجد شیخ طوسی (که جامع الشیخ الطوسی نیز نامیده می‌شود) امروزه از مساجد مشهور نجف است. مسجد که در محله مشراق قرار دارد، تا به حال چندین بار بازسازی، مرمت و تعمیر اساسی شده است.