تمدن اسلامی
در این مقاله گریزی به تمدن اسلامی و حکومت صالحان در زمین میزنیم:
حکومت صالحان اراده ازلی خداوند
قرآن کریم می‌فرماید:
(ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الأرض یرتهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ)(سوره انبیاء، أیه ۱۰۵)
و ما در زبور – پس از تورات – نوشته‌ایم که این زمین را بندگان صالح من به میراث خواهند برد.
در توضیح این آیه نکاتی را می‌گوییم تا چگونگی ارتباط آیه با مهدویت روشن شود:
- الف) مقصود از نوشتن (کتبنا) حتمی بودن یک کار است و کلمه «الارض» بدون قید به معنای همه زمین است. «ارت» درباره چیزی به کار میرود که بدون معامله و داد و ستد به کسی انتقال می‌یابد و در قرآن کریم گاهی به معنای تسلط و پیروزی یک قوم شایسته بر قوم بدکار و در اختیار گرفتن امکانات و دارایی آنها به کار رفته است. بنابراین، آیه از پیروزی قطعی صالحان خبر داده است.
- ب) درباره معنای زبور و ذکر، احتمالات گوناگونی بیان شده است. زبور، کتاب حضرت داوود بوده است؛ ولی کلمه زبور در لغت به هر کتابی گفته میشود؛ بنابراین ممکن است مقصود تمام کتب آسمانی باشد.
واژه ذکر در قرآن درباره تورات(سوره انبیاء، آیه ۴۸)و نیز قرآن(سوره تکویر، آیه ۲۷) به کار رفته است؛ ولی به دلیل معنای اصلی آن که یادآوری و تذکر است، درباره همه کتابهای آسمانی هم به کار میرود. از میان نظرهای فوق تفسیر نمونه آیه را این گونه معنا کرده است:
ما در زبور نوشتیم پس از آنکه در تورات بیان کردیم که زمین را بندگان شایسته به ارث خواهند برد.(تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۵۱۷)
اما چون در همه ادیان الهی بشارت ظهور منجی آخرالزمان وجود داشته و پیروزی صالحان جزء سنتهای الهی در تاریخ بشر است، این معنا هم دور نیست که ما در زبور نوشتیم پس از آن که در کتابهای آسمانی بیان کردیم که زمین را بندگان شایسته ما وارث خواهند شد.
- ج) «عبادی الصالحون»، یعنی بندگان شایسته خدا که هم ایمان و توحید آنان را بیان می‌کند و هم شایستگی آنها را از نظر عمل و پرهیز کاری و نیز از جهت علم و آگاهی اعلام کرده است.
گویی آیه شریف شرط حاکمیت و پیروزی مستضعفان بر مستکبران را در دو محور عبودیت خدا و صلاحیت علمی و عملی خلاصه کرده است.(همان، ص۵۱۸)
در شرح و بیان آیه روایت شده است که امام باقر(ع) فرمود:
کتابهای آسمانی همه ذکر هستند و مقصود از عبادی الصالحون قائم و پاران او هستند.
آخرین نکته درباره آیه مورد بحث بشارتهایی است که در زبور داوود در ضمن کتب عهد قدیم آمده است:
“زیرا که شریران منقطع می‌شوند و اما متوکلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد.
اما متبرکان خداوند، وارث زمین خواهند شد؛ اما ملعونان وی منقطع خواهند شد.خداوند روزهای صالحان را میداند و میراث ایشان ابدی خواهد شد.”(همان، ص ۵۲۰)
با دقت در عبارات بالا روشن میشود که در زبور داوود همان تعبیر قرآنی صالحان آمده و به علاوه با کلمه شبیه آن یعنی متوکلان و متبرکان از آنها یاد شده است.
مستضعفان، پیشوایان و وارثان زمین
قرآن کریم می‌فرماید:
وَ نُرید أن تُمنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ تَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَنَجْعَلَهُمْ الْوَارِثِینَ * وَ تُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ تُرِى فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ وَ جَنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا کَانُوا یحذرون(سوره قصص، آیه ۵و۶)
و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان روی زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم و آنها را در آن سرزمین، مکانت بخشیم و به فرعون و هامان و لشکریانشان چیزی را نشان دهیم که از آن می‌ترسیدند.
برای توضیح این آیات و چگونگی ارتباط آنها با موضوع مهدویت، نکاتی را بیان می‌کنیم:
- الف. وقتی به آیات ابتدایی سوره قصص می‌نگریم در می‌یابیم که خداوند از اراده قطعی خود مبنی بر پیروزی مستضعفان بر مستکبران خبر داده است و این که قوم بنی اسرائیل را به پیشوایی می‌رساند و آنها را پس از دوره‌ای محرومیت، وارث زمین و نعمت‌های آن قرار میدهد و دشمنان آنها را به دست ایشان خوار و زبون میسازد.
- ب. با اینکه داستان بنی اسرائیل مربوط به گذشته تاریخ است، قرآن کریم در این دو آیه، با صیغه مضارع و فعل آینده سخن گفته است؛ گویی درباره یک جریان جاری در گذر زمان سخن می‌گوید، که محدود به زمین خاصی مانند مصر و قوم مخصوصی چون بنی اسرائیل نیست؛ بلکه سخن از یک قانون کلی در نظام آفرینش و سنت همیشگی خدا مبنی بر پیروزی مستضعفان در گستره زمان و در پهنه زمین است.
- ج. با توجه به نکات گذشته داستان بنی اسرائیل یکی از مصادیق آیه است؛ ولی خداوند، این بشارت بزرگ را به همه اقوام و ملتهای مستضعف داده است. بنابراین پیروزی مسلمانان بر مشرکان و شکل گیری حکومت پیامبر اسلام نیز از مصادیق همین آیات است.
آیا در آینده تاریخ نیز چنین اراده‌ای برای خداوند خواهد بود؟
پاسخ این است که آری؛ نمونه گسترده‌تر و کامل‌تر پیروزی مستضعفان در حکومت جهانی امام مهدی (عج) رخ خواهد داد که در آن روز، صالحان به پیشوایی زمین رسیده، همه زمین را به ارث خواهند برد؛ چنان که این حقیقت به روشنی در آیه ۱۰۵ سوره انبیاء بیان شد.
- د. این حقیقت که این آیات به حکومت جهانی مهدی اشاره دارد در روایات متعدد از معصومان بیان شده است.
امام سجاد(ع) در توضیح این آیه فرمود:
“والذی بعث محمداً بالحق بشیراً ونذیراً ان الابرار منا اهل البیت و شیعتهم بمنزله موسی و شیعته وأن عدونا و اشباعهم بمنزله فرعون و اشباعه”
سوگند به کسی که محمد را به حق بشارت دهنده و بیم دهنده قرار داد! نیکان از ما اهل بیت و پیروان آنها به منزله موسی و پیروان او هستند و دشمنان ما و پیروان آنها به منزله فرعون و پیروان او می‌باشند.
یعنی سرانجام ما پیروز می‌شویم و آنها نابود می‌شوند و حکومت حق و عدل از ما خواهد بود.
و امیرالمؤمنین(ع) در تفسیر این آیه فرمود:
این گروه، آل محمد هستند؛ خداوند مهدی آنها را بعد از رحمت و سختی‌ای که بر ایشان وارد میشود بر می‌انگیزد و به آنها عزت داده، دشمنانشان را
ذلیل و خوار می‌کند.(کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ج ۱۴۳، ص ۱۸۴)
گفتنی است در جایی دیگر امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه به این آیه استناد کرده و از حاکمیت امامان در آینده جهان خبر داده است.
“التعطفن الدنیا علینا بعد شماسها عطف الضروس على ولدها و تلا عنیب ذلک و نرید ان تمن على الذین”
دنیا همانند شتر بدخو که به بچه‌اش گاز می‌گیرد و باز به او مهربانی می‌کند، به ما باز می‌گردد، سپس این آیه را قرائت فرمود: ( و نرید ان نمن على الذین)
امام مهدی ذخیره بزرگ الهی
یکی از معروف‌ترین آیات درباره وجود مبارک امام مهدی(عج) آیه ۸۶ سوره هود است که از مشهورترین لقب‌های آن حضرت گردیده است.
قرآن کریم می‌فرماید:
(بقیتُ اللهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ)
ذخیره خدا برای شما بهتر است اگر مومن باشید.
این آیه شریف از نظر تفسیری درباره حضرت شعیب و قومش است. آن پیامبر الهی درباره رعایت حقوق مردم و کم فروشی نکردن به قوم خود سفارش می‌کند و این نکته را گوشزد می‌نماید که افزایش ثروت – اگر از راه ستم و خیانت بر دیگران باشد – خیر و برکتی نخواهد داشت؛ بلکه سود حلال معامله، که خدا برای شما باقی می‌گذارد (بقیه الله) سبب برکت و افزایش نعمت است و این واقعیت را کسانی درک می‌کنند که به خدا و قوانین او ایمان داشته باشند و تنها به او اعتماد کنند.
از توضیح بالا روشن شد که مقصود از «بقیه الله» در این آیه شریف که یگانه مورد به کارگیری این واژه در تمام قرآن است سرمایه و سود حلال معامله می‌باشد؛ ولی از آن جا که «بقیه الله» از نظر ترکیب لغوی به معنای بازمانده خدا است، در اصل لغت به معنای هر موجود سودمندی است که به لطف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او میشود. بنابراین «بقیه الله» در این آیه مصداق خاصی دارد؛ ولی محدود و منحصر به این مورد نخواهد بود و با توجه به معنا و مفهوم جامعی که برای آن گفتیم، می‌تواند بر مصداق‌های دیگر تطبیق شود.
طبق این برداشت همه پیامبران خدا و پیشوایان بزرگ بقیه الله هستند؛ چنانکه زیارت جامعه کبیره، همه امامان با این لقب بقیه الله خطاب شده‌اند. چون مهدی موعود آخرین امام از سلسله امامان و تنها بازمانده اولیای الهی بعد از پیامبران و امامان و آخرین امید مستضعفان و صالحان جهان است. مهمترین و روشن‌ترین مصداق «بقیه الله» و از همه به این لقب شایسته‌تر است. به همین دلیل است که در روایات معصومان نیز از او به همین تعبیر زیبا یاد می‌کنند.
امام باقر(ع) فرمود:
نخستین جمله‌ای که مهدی پس از ظهور خود بر زبان می‌آورد. این آیه است “بقیه الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین” سپس می‌گوید:«منم بقیه الله و حجت و خلیفه خدا در میان شما» پس از آن هیچ کس بر او سلام نمی‌کند، مگر به این و سلام نمی‌کند عبارت «السلام علیک یا بقیه الله فی ارضه»
منبع: نگین آفرینش یک، محمدامین بالادستیان محمدمهدی حائری‌پور مهدی یوسفیان، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ص ۷۶ تا ۸۱
